ΛΟΧΑΓΟΣ ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟΥ ΚΟΣΚΙΝΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ
Ο Θεόδωρος Κοσκινάς γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 20 Αυγούστου 1868. Εισήχθη στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων από όπου ονομάστηκε Ανθυπολοχαγός (ΠΒ) στις 10 Αυγούστου 1890. Στις 15 Φεβρουαρίου 1902 του απονεμήθηκε ο βαθμός του Υπολοχαγού, στις 26 Ιουνίου 1909 ο βαθμός του Λοχαγού ΙΙ και στις 13 Φεβρουαρίου 1910 ο βαθμός του Λοχαγού Ι. Υπηρέτησε στο Πυροβολικό ως Λοχαγός ενώ μετά το θάνατό του στις 24 Οκτωβρίου 1912 στο Σόροβιτς του απονεμήθηκε ο βαθμός του Ταγματάρχη.
ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΟΡΟΒΙΤΣ
Μετά την υποχώρηση όλων των μονάδων της V Μεραρχίας διαμέσου των στενών Κερλή-Δερβέν (ο εχθρός δεν τους καταδίωξε), η Μεραρχία έφτασε περίπου στις 20.00 της 21ης Οκτωβρίου 1912- εκτός από το τάγμα Χουδάλη που αποκόπηκε επειδή δεν μπόρεσε να ακολουθήσει τη γενική υποχώρηση – στο Σόροβιτς. Κατόπιν έγινε η ανασύνταξη των μονάδων, λήφθηκαν τα απαιτούμενα μέτρα ασφαλείας και οι μονάδες καταυλίστηκαν στους κοντινούς αγρούς. Το ίδιο απόγευμα ο λοχαγός Κατσαρός διατάχτηκε να μεταβεί σιδηροδρομικώς στα Γιαννιτσά για να συναντήσει το Γενικό Στρατηγείο και να αναφέρει όσα συνέβησαν και αποτέλεσαν αφορμή για την υποχώρηση στο Σόροβιτς.
22 Οκτωβρίου 1912
Στις 22 Οκτωβρίου πολύ πρωί τα σώματα κατέλαβαν τη γραμμή «Σωτήρ-οδός προς Κοζάνη» και παρατάχτηκαν ως εξής : το 23ο πριν από το χωριό Σόροβιτς, το 22ο νοτιοδυτικά του χωριού Σωτήρ, το 16ο κρατήθηκε ως εφεδρεία κοντά στο χωριό Σωτήρ. Πίσω από το 23ο παρατάχτηκαν δύο πυροβολαρχίες(Δελλαπόρτα και Κοσκινά) ενώ πίσω από το 22ο μία πυροβολαρχία ( Χατζηδημητρίου) και οι υπόλοιπες (Κλαδά και Πετρόπουλου) τοποθετήθηκαν στα υψώματα νοτίως του χωριού Σωτήρα. Γύρω στις 08.00 εμφανίστηκαν εχθρικές φάλαγγες οι οποίες μόλις έφτασαν σε απόσταση βολής πυροβολικού βλήθηκαν από τις πυροβολαρχίες Δελλαπόρτα-Κοσκινά (μοίρα Ταμπακόπουλου) και αναγκάστηκαν να κρυφτούν πίσω από τις βόρειες λοφοσειρές του Εξησού. Ακολούθησε μονομαχία των δύο αντίπαλων πυροβολικών από το πρωί έως το απόγευμα στις 17.00, οπότε το εχθρικό πυροβολιό σίγησε. Στο μεταξύ ο λόχος του Μηχανικού που βρισκόταν στη νότια έξοδο των στενών, διατάχτηκε να εγκαταλείψει τη θέση του και να έρθει στο αριστερό τμήμα της παρατάξεως, ως στήριγμα των πυροβολαρχιών Δελλαπόρτα-Κοσκινά. Το χωριό Εξησού (καθαρά βουλγαρικό) επειδή υπήρχαν υποψίες ότι τη νύχτα θα γινόταν κέντρο συγκέντρωσης πυκνών εχθρικών δυνάμεων, αποφασίστηκε να καταπυροβοληθεί έντονα από το ελληνικό πυροβολικό με συγκεντρωτικό πυρ όλων των πυροβολαρχιών της Μεραρχίας. Σύμφωνα με πληροφορίες που λήφθηκαν αργότερα, η νυχτερινή αυτή προσβολή με κατακλυσμό εκρηκτικών οβίδων επέφερε μεγάλη φθορά στις εχθρικές δυνάμεις. Η νύχτα κύλησε ήσυχη.
23 Οκτωβρίου 1912
Στις 09.00 της 23ης Οκτωβρίου ισχυρές εχθρικές δυνάμεις επιτέθηκαν εναντίον του δεξιού τμήματος των ελληνικών δυνάμεων στο οποίο είχε ενταχθεί και το 23ο. Τότε διατάχτηκε η ενίσχυση του Συντάγματος αυτού με τμήματα της Γενικής Εφεδρείας. Η μάχη γενικεύτηκε και έλαβε ιδιαίτερη έκταση και ένταση. Το πυροβολικό της μοίρας Ταμπακόπουλου συνέδραμε στον αγώνα, ενώ η πυροβολαρχία Κοσκινά -που βρισκόταν αριστερά της πυροβολαρχίας Δελλαπόρτα- διατάχτηκε να μετασταθμεύσει και να παραταχθεί στο κέντρο της παράταξης (δυτικά του χωριού Σωτήρ) δίπλα στην πυροβολαρχία Χατζηδημητρίου. Η πυροβολαρχία Χατζηδημητρίου όμως υποχώρησε στο αριστερό τμήμα, αφεαυτής αμέσως μετά τον αιφνιδιασμό, ενώ η πυροβολαρχία Κοσκινά βρέθηκε δεξιά της πυροβολαρχίας Πετρόπουλου, στη θέση που βρισκόταν προηγουμένως η πυροβολαρχία Κλαδά. Συγκεκριμένα ο Κλαδάς στις 22.00 προς 23.00 έλαβε διαταγή του Μοιράρχου του Γουβέλη στις 05.00 το πρωί της 24ης Οκτωβρίου να αντικατασταθεί σε θέση βολής από τον Κοσκινά επειδή η πυροβολαρχία Κλαδά υπέστη σοβαρές ζημιές (βλάβη σε πυροβόλα, σε λειτουργία μηχανημάτων, φοβερή κόπωση ανδρών κτλ). Γι’ αυτό το λόγο έπρεπε να συναντηθούν ο Κλαδάς με τον Κοσκινά στις 05.00 το πρωί της 24ης Οκτωβρίου στο Σωτήρα. Αλλά εξαιτίας παραπλάνησης του συνδέσμου που οδηγούσε την πυροβολαρχία Κοσκινά, δεν οδηγήθηκε η πυροβολαρχία στο Σωτήρα, αλλά λίγο ανατολικότερα σε αμπελώνες που καθιστούσαν δυσκολότερη την πορεία της πυροβολαρχίας αυτής. Ο Κλαδάς αντιλαμβανόμενος την πλάνη, άφησε την πυροβολαρχία του στο Σωτήρα και έσπευσε προς αναζήτηση του Κοσκινά τον οποίο βρήκε και οδήγησε στη θέση που κατείχε την 22η και 23η Οκτωβρίου, δίνοντάς του και στοιχεία βολής. Επιστρέφοντας ο Κλαδάς για να λάβει διαταγές από το Γουβέλη για το χώρο καταυλισμού της πυροβολαρχίας του άκουσε τους πρώτους πυροβολισμούς του αιφνιδιασμού. Τότε διατάχτηκε από τον Γουβέλη να μη μεταβεί στη θέση καταυλισμού, αλλά να μείνει στο Σωτήρα. Μετά από λίγο στις 07.30 έλαβε διαταγή εκ νέου από το Γουβέλη να υποχωρήσει προς Τσαλτζιλάρ. Κατά την υποχώρησή του προσεβλήθη από πυρά χωρικών με αποτέλεσμα να ανατραπεί το ήδη χαλασμένο πυροβόλο (από βολή εχθρών) και να μην είναι δυνατό να ανασυρθεί. Στο μεταξύ ο Γουβέλης είπε στον Κοσκινά ότι όφειλε να μείνει στη θέση του αφήνοντάς του πλήρη ελευθερία δράσης. Ο ίδιος επρόκειτο να υποστηρίξει με πυρά εναντίον του επιτιθέμενου εχθρού την υποχώρηση από τα δεξιά μερικών λόχων του 16ου , που κατάφερε πρόχειρα να συγκεντρώσει και να ανασυντάξει πρόχειρα ο Αντισυνταγματάρχης Καμάρας. Ο Κοσκινάς άρχισε τις βολές εναντίον του εχθρού, ενώ μετά από λίγο έφτασε εκεί ο Λοχαγός Ταμπακόπουλος λέγοντάς του ότι πρέπει να υποχωρήσει καταδεικνύοντας ταυτόχρονα και την κρισιμότητα της θέσης του. Ο Κοσκινάς αρνήθηκε ,τονίζοντας τις διαταγές που έλαβε προ ολίγου να παραμείνει – παρά τις πιέσεις του Ταμπακόπουλου- και ζητώντας έγγραφη διαταγή , καθώς από την προηγουμένη τάχτηκε στη μοίρα του Γουβέλη. Λίγα λεπτά μετά τη συζήτηση αυτή, ο εχθρός άρχισε να βάλλει έντονα εναντίον της πυροβολαρχίας Κοσκινά, ενώ ταυτόχρονα από τα βορειοδυτικά υψώματα ισχυρές φάλαγγες του τουρκικού στρατού έρχονταν ανενόχλητες κατά της πυροβολαρχίας. Στο μεταξύ ο Ταμπακόπουλος αφού συνάντησε το Γουβέλη και του ανακοίνωσε όσα διαμείφθησαν μεταξύ αυτού και του Κοσκινά, πήρε την έγκριση για έγγραφη διαταγή υποχώρησης της πυροβολαρχίας Κοσκινά εάν κρινόταν επιβεβλημένη. Έτσι εσπευσμένα ο Ταμπακόπουλος γράφει τη διαταγή και τη στέλνει με ένα υπαξιωματικό στον πυροβολάρχη. Δυστυχώς όμως όταν έφτασε η διαταγή της υποχώρησης ήταν αργά καθώς ο Κοσκινάς αντιλαμβανόμενος ότι οι εχθρικές δυνάμεις ολοένα και πλησίαζαν περισσότερο από Βορρά και Δύση, διέταξε τους άντρες του να επιτεθούν στους εχθρούς οι οποίοι εκσφενδόνιζαν βροχή σφαιρών. Δύο ανθυπολοχαγοί ουλουμαγοί της πυροβολαρχίας (Καθήκουρας Κων/νος και Οικονομόπουλος Νικόλαος), οι περισσότεροι πυροβολητές αλλά και ο ίδιος ο Κοσκινάς πέφτουν νεκροί. Συνεπώς η πυροβολαρχία Κοσκινά καταστράφηκε, ευρισκόμενη στη θέση την οποία κατείχε η πυροβολαρχία Κλαδά μέχρι το απόγευμα της 23ης Οκτωβρίου. Από την πυροβολαρχία σώθηκε μόνο το όπισθεν εφεδρικό τμήμα που υπάκουσε στην πρώτη διαταγή υποχώρησης του Ταμπακόπουλου υπό τις οδηγίες του επιλοχία Μανωλίδη. Κάποιοι πυροβολητές που έμειναν ζωντανοί, αφού εγκατέλειψαν όλα τα πολυβόλα, διασκορπίστηκαν στα ανατολικά υψώματα στην περιοχή Φιλώτα για να γλυτώσουν τον κίνδυνο αιχμαλωσίας. Έτσι ολόκληρη η ΙΙΙ/Ι Μοίρα από οχτώ πυροβόλα (από τα οποία το ένα είχε αχρηστευτεί από τη μάχη των Λόφων στις 21 Οκτωβρίου) περιήλθε στα χέρια του εχθρού, ενώ ένα ακόμη πυροβόλο της 6/2 Πυροβολαρχίας αφού ανατράπηκε κατά την υποχώρηση, εγκαταλείφθηκε στη χαράδρα. Η μάχη εξακολούθησε να μαίνεται έως ότου έπεσε το σκοτάδι, οπότε το πυρ έπαυσε και από τις δύο πλευρές , χωρίς ο εχθρός -παρά τις προσπάθειές του – να κατορθώσει να γίνει κύριος του Σόροβιτς. Απώλειες υπήρχαν και στον εχθρό(1800 εκτός μάχης) αλλά και στις ελληνικές δυνάμεις(6 αξιωματικοί και 111 στρατιώτες σκοτώθηκαν ενώ 20 τραυματίστηκαν). Τα σώματα διατάχτηκαν να παραμείνουν στις θέσεις τους ιδρύοντας προφυλακές μάχης, ενώ για ενίσχυση ερχόταν ο Ταγματάρχης του Μηχανικού Αλβανάκης επί κεφαλής δύο λόχων γεφυροποιών (πεζοπόρων).
24 Οκτωβρίου 1912
Τη νύχτα της 23/24 Οκτωβρίου ενώ στο υπόλοιπο τομέα της V Μεραρχίας επικρατούσε απόλυτη ηρεμία, στο άκρο αριστερό προς το χωριό Ροδών ακούγονταν ασυνήθεις υλακές σκύλων που επέσυραν την προσοχή του 5ου Λόχου του ΙΙ/22 Τάγματος που βρισκόταν εκεί σε προφυλακές. Οι περίπολοι που απέστειλε ο Λόχος στην περιοχή, διαπίστωσαν ότι μέσα στο χωριό υπήρχε τουρκικό τμήμα αλλά δυστυχώς δεν ελήφθη κανένα μέτρο! Το μικρό αυτό τμήμα -που όπως διαπιστώθηκε αργότερα ήταν η πυροβολαρχία του 49ου Συντάγματος της 17ης Μεραρχίας –κινήθηκε ανενόχλητο βόρεια της περιοχής Ερείπια Νέας Κώμης, όπου και ανέμεινε, για να ενεργήσει την αυγή αιφνιδιαστικά κατά των νώτων της Μεραρχίας . Τα αιφνιδιαστικά καταιγιστικά πυρά, οι πολλές απώλειες σε λίγο διάστημα και οι αλαλαγμοί των επιτιθέμενων Τούρκων σκόρπισαν τον πανικό στο Λόχο Μηχανικού, του οποίου οι άνδρες αναμειγμένοι με τους άνδρες του 1ου Λόχου Γεφυροποιών, έφευγαν αλλόφρονες προς όλες τις κατευθύνσεις, εγκαταλείποντας οπλισμό, εξάρτυση και τα ενδύματά τους ακόμη, χωρίς να προβάλουν καμιά αντίσταση. Ο πανικός μεταδόθηκε αμέσως και στον 8ο Λόχο του ΙΙ/22 Τάγματος, που κατείχε θέσεις λίγο βορειότερα, του οποίου οι άνδρες επίσης τράπηκαν σε άτακτη φυγή. Οι Τούρκοι εκμεταλλευόμενοι τη σύγχυση που δημιουργήθηκε, κινήθηκαν προς τις θέσεις της εκεί 5/1 Πυροβολαρχίας την οποία και αιχμαλώτισαν μετά από μικρή αντίσταση των ανδρών της, ενώ τα πυροβόλα μόλις κατόρθωσαν να βάλουν δέκα συνολικά βολές. Οι απώλειες της πυροβολαρχίας ήταν πολύ μεγάλες και μεταξύ των νεκρών ήταν ο διοικητής Λοχαγός Δελλαπόρτας, ο Υπολοχαγός Δούκας Αθανάσιος και τρεις αρχηγοί στοιχείων. Στη συνέχεια το τουρκικό τμήμα ενισχυμένο και από άλλες δυνάμεις έφτασε μέχρι τη Στενωπό Κλειδιού και το χωριό Ξινό Νερό προκαλώντας αιφνιδιαστική επίθεση στους άνδρες του 22ου Τάγματος που τράπηκαν σε άτακτη φυγή και συμπτύχθηκαν άτακτα προς το χωριό Φιλώτας. Ανάλογη τύχη με σοβαρές απώλειες είχε και το τάγμα των γεφυροποιών. Το 23ο Σύνταγμα συμπτύχθηκε στην Άρνισσα, ενώ γενικά οι άνδρες της V Mεραρχίας τρέπονταν από όλες τις κατευθύνσεις προς την Κοζάνη, το Στρατηγείο με το 22ο Σύνταγμα παρέμεινε στο χωριό Κοίλα, οι λοιπές μονάδες διανυκτέρευσαν γύρω και μέσα στην Κοζάνη, το ΙΙΙ/23 Τάγμα κινήθηκε προς την Κλεισούρα, η Διλοχία του 20ου Συντάγματος πληροφορούμενη την άτακτη σύμπτυξη της V Mεραρχίας εγκαταστάθηκε βόρεια της Έδεσσας.
25 Οκτωβρίου 1912
Συνεχίστηκε και στις 25 Οκτωβρίου η ανασυγκρότηση και η αναδιάταξη των μονάδων της V Mεραρχίας στην περιοχή της Κοζάνης και τα τρία τάγματα κάθε συντάγματος συγχωνεύτηκαν σε δύο για την εξοικονόμηση κυρίως αξιωματικών των οποίων ο αριθμός ήταν σχετικά μικρός, εξαιτίας των απωλειών. Όλη την ημέρα επικρατούσε στην Κοζάνη κατάσταση νευρικότητας και σύγχυσης, γιατί αναμενόταν νέα τουρκική επίθεση.
Επίλογος – Συμπεράσματα
Γενικά η V Μεραρχία έχει το δικαίωμα να λέει ότι ίσως «έχασε τα πάντα εκτός από την τιμή», οι μαχητές της μπορούν με υπερηφάνεια στην ταινία του μεταλλίου τους να έχουν τη διακριτική διεμβολή ΣΟΡΟΒΙΤΣ, που θυμίζει τις ηρωικές και πολύνεκρες μάχες στην περιοχή γύρω από το Σόροβιτς, τους νικηφόρους αγώνες του Κουμάνο, της Βίγλιτσας και της Κορυτσάς. Τα ψυχικά στοιχεία της V Μεραρχίας ήταν θαυμαστά και παρά το γεγονός ότι είχε χάσει το 50 % της δύναμής της, αλλά και μεγάλο αριθμό των αξιωματικών της, συνέχισε να μάχεται χωρίς ενισχύσεις, με τετραπλάσιο εχθρό, γι’ αυτό και αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Οι αξιωματικοί της δε, πολέμησαν με απαράμιλλο θάρρος, γενναιότητα, υψηλό φρόνημα, και παρά τις δυσχερέστατες συνθήκες οι περισσότεροι έμειναν στις θέσεις τους και με ηρωική αυτοθυσία έπεσαν εκτελώντας διαταγές ανωτέρων, σταθεροί στις αρχές τους, αγωνιζόμενοι για την πατρίδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Θεόδωρος Κοσκινάς που ενύλωσε το γνωστό επίγραμμα του Σιμωνίδη για τους Σπαρτιάτες που έπεσαν στις Θερμοπύλες «ω ξειν’ αγγέλλειν τοις Λακεδαιμινίοις, ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι»